Υπάρχουν βασικά δύο συστοιχίες λόγων, με παραλλαγές η καθεμιά, οι οποίες προσφέρονται για την εξήγηση της κρίσης για ευρεία κατανάλωση. Η πρώτη και κυρίαρχη είναι η ελληνική εξήγηση της κρίσης. Η κρίση δηλαδή οφείλεται σε αιτίες που επιχωριάζουν αποκλειστικά στην Ελλάδα. Ναι μεν υπάρχει κρίση και σε άλλες χώρες, αλλά στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερες. Εδώ προσφέρονται πολλές εξηγήσεις, αναλόγως των πολιτικών σκοπεύσεων. Για ορισμένους η κρίση οφείλεται σε δομικές αδυναμίες, με λίγα λόγια η Ελλάδα αποκλίνει από την ευρωπαϊκή ιστορία πριν ακόμη από την συγκρότησή της. Δεν είχε αριστοκρατία, αστική τάξη, διαφωτισμό κ.ά. τέτοια διαβάζουμε συχνά-πυκνά. Άλλοι αποδίδουν την κρίση στις αδυναμίες του πολιτικού συστήματος, στη διαφθορά του δημόσιου βίου, στο μεγάλο πελατειακό κράτος, στη Μεταπολίτευση κ.λπ. Εσχάτως διαβάσαμε ότι για την κρίση ευθύνεται η «κάλπικη» σοσιαλδημοκρατία του Νότου, η οποία δανείζεται για να κάνει κοινωνική πολιτική, και η οποία βέβαια είναι διαφορετική από την «αυθεντική» σοσιαλδημοκρατία του Βορρά που παράγει και από το περίσσευμα δίνει και στους εργαζόμενους. Θα άξιζε κάποιος/α ιστορικός να γράψει μια μελέτη πάνω στους «τόπους» του δημόσιου λόγου για την κρίση.
Από την άλλη μεριά, υπάρχει ένας άλλος αστερισμός πολλών εξηγήσεων για την κρίση. Η κρίση οφείλεται στον καπιταλισμό και αποτελεί μια από τις κλασικές μορφές κρίσεων που έχουν περιγραφεί από τις κλασικές μαρξιστικές αναλύσεις. Υπάρχουν φυσικά και πολλές λαϊκιστικές εξηγήσεις για την κρίση ως το σχέδιο της Γερμανίας να κυριαρχήσει στην Ευρώπη κ.λπ. Βέβαια έχει γίνει μια κατάχρηση του όρου λαϊκισμός τον τελευταίο καιρό, όπου κάθε λαϊκή κινητοποίηση και διαφωνία με την κυβερνητική πολιτική των «μεταρρυθμίσεων» θεωρείται λαϊκισμός. Ωστόσο υπάρχει όντως λαϊκισμός. Ο λαϊκισμός λ.χ. προσωποποιεί τις αιτίες της κρίσης (λ.χ. οι κλέφτες πολιτικοί, η Γερμανία που ολοκληρώνει τις κατοχικές της επιδιώξεις με οικονομικά μέσα). Υπάρχει βέβαια ισχυρός λαϊκισμός, που παίζει το χαρτί του εθνικισμού, από τον Σαμαρά έως τη Σπίθα του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και πέρα από αυτούς. Το περασμένο καλοκαίρι, στους Αγαναχτισμένους του Συντάγματος, στην «πάνω» πλατεία, ανέπνεες αυτό το πνεύμα του λαϊκισμού, με τους «300», τα ικριώματα, τα συνθήματα, τις χειρονομίες κ.λπ. Βέβαια είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς πάντα το λαϊκό από το λαϊκιστικό, και δεν είναι άδολη η αναζήτηση «καθαρότητας». Πάντως η κριτική βρίσκεται συχνά ανάμεσα στην Σκύλλα και τη Χάρυβδη, προσπαθώντας να εκδηλώσει την αντίθεση στις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις αφενός, χωρίς να πέσει σε λαϊκίστικες θέσεις αφετέρου. Με παρόμοιο τρόπο τίθεται το ζήτημα των «μεταρρυθμίσεων». Θα πρέπει να ρωτάμε «τι είδους μεταρρυθμίσεις;». Αυτός ο όρος, από τη σοσιαλδημοκρατία πέρασε στο νεοφιλελευθερισμό. Από την άλλη μεριά, πολλοί από όσους αντιτίθενται στις μεταρρυθμίσεις προστατεύουν τα δικά τους ιδιαίτερα, συντεχνιακά, συμφέροντα. Αλλά η καταγγελία αυτών των συμφερόντων από τους μεταρρυθμιστές, χρησιμοποιείται κατά κανόνα για να σπάσουν κάθε αντίσταση στις μεταρρυθμίσεις. Ας δούμε τι έγινε: καταγγέλθηκαν τα προνόμια στις ΔΕΚΟ, υπαρκτά προνόμια, αλλά εκεί που καταλήξαμε είναι στη διάλυση κάθε ίχνους εργασιακής νομοθεσίας, στην κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους. Χρειαζόμαστε μεταρρυθμίσεις; Βεβαίως. Το φορολογικό σύστημα, η δημόσια διοίκηση, το κοινωνικό κράτος χρειάζονται βαθιές μεταρρυθμίσεις και όχι μπαλώματα. Αλλά πρέπει να έχουμε ένα αξιακό πρόταγμα, ένα νέο αφήγημα που τις υποστηρίζει. Και αυτό το νέο αφήγημα δεν μπορεί να μην εκκινά από την κρίση.
Επομένως, βλέπουμε ότι τα αφηγήματα της κρίσης είναι βασικά πολιτικά κλειδιά. Η «γλωσσική στροφή στην ιστορία» που στο παρελθόν καταγγέλθηκε από διάφορους ιστορικούς που νόμιζαν ότι θα προστατέψουν την «καθαρότητα» της κοινωνικής ανάλυσης της ιστορίας, αποδεικνύει εδώ τον κρίσιμο ρόλο της γλώσσας στη δόμηση της πολιτικής. Η διατύπωση του προβλήματος λειτουργεί ως διανοητική παγίδα που δεσμεύει τη δράση...
Από την άλλη μεριά, υπάρχει ένας άλλος αστερισμός πολλών εξηγήσεων για την κρίση. Η κρίση οφείλεται στον καπιταλισμό και αποτελεί μια από τις κλασικές μορφές κρίσεων που έχουν περιγραφεί από τις κλασικές μαρξιστικές αναλύσεις. Υπάρχουν φυσικά και πολλές λαϊκιστικές εξηγήσεις για την κρίση ως το σχέδιο της Γερμανίας να κυριαρχήσει στην Ευρώπη κ.λπ. Βέβαια έχει γίνει μια κατάχρηση του όρου λαϊκισμός τον τελευταίο καιρό, όπου κάθε λαϊκή κινητοποίηση και διαφωνία με την κυβερνητική πολιτική των «μεταρρυθμίσεων» θεωρείται λαϊκισμός. Ωστόσο υπάρχει όντως λαϊκισμός. Ο λαϊκισμός λ.χ. προσωποποιεί τις αιτίες της κρίσης (λ.χ. οι κλέφτες πολιτικοί, η Γερμανία που ολοκληρώνει τις κατοχικές της επιδιώξεις με οικονομικά μέσα). Υπάρχει βέβαια ισχυρός λαϊκισμός, που παίζει το χαρτί του εθνικισμού, από τον Σαμαρά έως τη Σπίθα του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και πέρα από αυτούς. Το περασμένο καλοκαίρι, στους Αγαναχτισμένους του Συντάγματος, στην «πάνω» πλατεία, ανέπνεες αυτό το πνεύμα του λαϊκισμού, με τους «300», τα ικριώματα, τα συνθήματα, τις χειρονομίες κ.λπ. Βέβαια είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς πάντα το λαϊκό από το λαϊκιστικό, και δεν είναι άδολη η αναζήτηση «καθαρότητας». Πάντως η κριτική βρίσκεται συχνά ανάμεσα στην Σκύλλα και τη Χάρυβδη, προσπαθώντας να εκδηλώσει την αντίθεση στις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις αφενός, χωρίς να πέσει σε λαϊκίστικες θέσεις αφετέρου. Με παρόμοιο τρόπο τίθεται το ζήτημα των «μεταρρυθμίσεων». Θα πρέπει να ρωτάμε «τι είδους μεταρρυθμίσεις;». Αυτός ο όρος, από τη σοσιαλδημοκρατία πέρασε στο νεοφιλελευθερισμό. Από την άλλη μεριά, πολλοί από όσους αντιτίθενται στις μεταρρυθμίσεις προστατεύουν τα δικά τους ιδιαίτερα, συντεχνιακά, συμφέροντα. Αλλά η καταγγελία αυτών των συμφερόντων από τους μεταρρυθμιστές, χρησιμοποιείται κατά κανόνα για να σπάσουν κάθε αντίσταση στις μεταρρυθμίσεις. Ας δούμε τι έγινε: καταγγέλθηκαν τα προνόμια στις ΔΕΚΟ, υπαρκτά προνόμια, αλλά εκεί που καταλήξαμε είναι στη διάλυση κάθε ίχνους εργασιακής νομοθεσίας, στην κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους. Χρειαζόμαστε μεταρρυθμίσεις; Βεβαίως. Το φορολογικό σύστημα, η δημόσια διοίκηση, το κοινωνικό κράτος χρειάζονται βαθιές μεταρρυθμίσεις και όχι μπαλώματα. Αλλά πρέπει να έχουμε ένα αξιακό πρόταγμα, ένα νέο αφήγημα που τις υποστηρίζει. Και αυτό το νέο αφήγημα δεν μπορεί να μην εκκινά από την κρίση.
Επομένως, βλέπουμε ότι τα αφηγήματα της κρίσης είναι βασικά πολιτικά κλειδιά. Η «γλωσσική στροφή στην ιστορία» που στο παρελθόν καταγγέλθηκε από διάφορους ιστορικούς που νόμιζαν ότι θα προστατέψουν την «καθαρότητα» της κοινωνικής ανάλυσης της ιστορίας, αποδεικνύει εδώ τον κρίσιμο ρόλο της γλώσσας στη δόμηση της πολιτικής. Η διατύπωση του προβλήματος λειτουργεί ως διανοητική παγίδα που δεσμεύει τη δράση...
(Ολόκληρο το κείμενο του Αντώνη Λιάκου στο www.koindim.eu/el/άρθρα/13-αρθρο-λιάκου )
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου